Kira Banasińska z domu Ćwirko-Godycka (Witebsk 1899 – Hajdarabad 2002) była malarką, fotografką, zajmowała się filmem, projektowała i wytwarzała zabawki i pomoce szkolne. Przeżyła długie, fascynujące, pełne niebezpieczeństw życie, rozpięte między Syberią w przedrewolucyjnej i rewolucyjnej Rosji, Mandżurią, Japonią i Indiami, spędzając w odrodzonej Polsce zaledwie kilka lat. Jako żona polskiego konsula Eugeniusza Banasińskiego w Bombaju i przedstawicielka Czerwonego Krzyża odegrała wybitną rolę w niesieniu pomocy tysiącom polskich uchodźców, którzy przybyli ze Związku Radzieckiego do Indii, w tym zwłaszcza dzieciom, organizując transporty z Aszchabadu do Bombaju. Stąd jej Autobiografia jest jednym z ważniejszych świadectw polskich losów i historii XX wieku. Jest też przyczynkiem do dziejów sztuki polskiej, przywołując mało znane fakty dotyczące wystaw Kiry w Polsce międzywojennej, recepcji jej twórczości malarskiej i życia artystycznego.

Tom stanowi wynik niezwykle owocnych i ważnych merytorycznie poszukiwań w prasie lwowskiej, dotąd bardzo rzadko podejmowanych. Jurij Biriulow zgromadził recenzje i artykuły poświęcone obrazom Siemiradzkiemu, układając je w porządku chronologicznym. Dzięki temu uzyskał przegląd całej twórczości artysty. Małgorzata Biernacka opracowała obszerne przypisy i komentarze.

Książka jest chronologicznie drugim opracowaniem twórczości Siemiradzkiego po monografii Stanisława Lewandowskiego (1904 oraz 1911). Została w 1990 roku złożona w warszawskim Wydawnictwie Interpress, które jednak zostało zamknięte w 1991. Mimo starań (dziś nieżyjących) autorów nie udało się jej wydać. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza, autorstwa Józefa Dużyka, to biografia artysty, która syntetyzuje materiał z wcześniejszej książki Siemiradzki. Opowieść biograficzna (Warszawa 1986). Druga część, napisana przez Piotra Szuberta, jest charakterystyką twórczości opartą na jego własnych badaniach.

Rocznik Sztuka Europy Wschodniej, założony w 2013 roku przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata w Warszawie, jest międzynarodowym pismem naukowym, poświęconym sztuce i kulturze artystycznej Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej, zwłaszcza od XVIII wieku do współczesności. Publikowane są w nim materiały z konferencji i studia problemowe, dotyczące kluczowych zagadnień sztuki regionu i jego związków z innymi kręgami kulturowymi. Zawarte w IX tomie Edukacja artystyczna i krytyka artystyczna w Europie Środkowej i Wschodniej w XX i XXI wieku teksty poświęcone zostały edukacji artystycznej od lat dwudziestych XX wieku do współczesności w uczelniach Wilna, Kowna, Torunia, Rygi oraz dla porównania Florencji, a także ocenie artystycznych zjawisk w historii i krytyce sztuki.

W polskich kolekcjach znajduje się trzynaście ilustrowanych rękopisów perskich, które zdobi dwieście szesnaście miniatur. Na podstawie analizy stylistycznej i badań porównawczych książka określa czas i miejsce ich powstania, a w szerszej perspektywie wskazuje ich znaczenie dla sztuki perskiej. Omawiany zbiór nie był dotychczas opracowywany przez historyków sztuki w sposób kompleksowy, a w większości publikacji zagadnienie stylu malarstwa traktowane było pobieżnie. Dlatego tak ważną częścią opracowania jest katalog miniatur, systematyzujący i uzupełniający wiedzę na ich temat, który pozwoli na włączenie dzieł ze zbiorów polskich w zakres międzynarodowych badań nad perskim malarstwem miniaturowym.

W pierwszej części publikacji, „Realizm eschatologiczny rosyjskiego symbolisty Wasilija Kandinskiego” o działalności artystycznej i teoretycznej Wasilija Kandinskiego, szczególnie podkreślone zostały związki twórcy z kręgami rosyjskich symbolistów oraz stowarzyszenia Mir Iskusstwa, które określiły jego twórczość, a analiza ikonograficzna ujawniła nowe jej wątki. CZęść druga „Der Blaue Reiter: totemizm i awangarda” to analiza działalność grupy, posługująca się antropologicznym pojęciem totemizmu. Autor omawia etnograficzne zainteresowania Wasilija Kandinskiego oraz Franza Marca, prymitywny wymiar życia w Murnau i Sindelsdorfie, wizję twórczości w publikacjach Kandinskiego oraz modele obrazu bezprzedmiotowego i zwierzęcego. Stworzyli oni rodzaj klanu totemicznego, posługując się jako totemem – błękitnym jeźdźcem.

Dziesiąty tom Studiów z Architektury Nowoczesnej, zatytułowany Budynki kultury – teatry, opery, filharmonie składa się z sześciu opracowań autorów reprezentujących różne ośrodki naukowe w Polsce, którzy dzielą się swoimi badaniami i spostrzeżeniami na temat współczesnej architektury, ale także omawiają własne projekty, ukazując drogę od idei, poprzez koncepcję architektoniczną, do realizacji obiektu. W książce omówiono okoliczności powstania Metropolitan Opera w Nowym Jorku wraz ze szczególnym udziałem polskiego projektanta Tadeusza Łęskiego. Prezentowane są wyjątkowe realizacje Tomasza Koniora. Ukazane są eksperymentalne rozwiązania scen teatralnych na przykładzie Gardzienic, mobilnych teatrów (Reduta, Cricot i inne) oraz sal dostosowanych do zmieniających się potrzeb. W tomie znajdują się analizy z zakresu architektury, historii sztuki, teatrologii i literaturoznawstwa, dotyczące kwestii związanych z projektowaniem obiektów kultury, kreowaniem przestrzeni i użyciem dekoracji, wpisaniem wielorakich funkcji w obiekty istniejące oraz uzyskaniem określonych walorów użytkowych, ze szczególnym uwzględnieniem wymogów akustycznych.

Pamiętnik Sztuk Pięknych, t. 16/2021. Dwieście lat polskiej krytyki artystycznej Początek polskiej krytyki artystycznej wiąże się z organizacją pierwszych publicznych wystaw sztuki, które odbyły się w latach 1819-1822 w Warszawie (1819, 1821), Wilnie (1820, 1822) i Krakowie (1822). Poprzedzały je opublikowany w Paryżu przez Stanisława Kostkę Potockiego Lettre d’un étranger sur le Salon de 1787 z analizą wystawionych obrazów oraz wykłady Josepha Saundersa, pierwszego profesora „literatury sztuk pięknych” Uniwersytetu Wileńskiego, w tym Discours sur l’influence et l’utulité des arts imitatifs / O wpływie i użytku sztuk naśladowczych, wygłoszony na otwarcie roku akademickiego w 1810 roku (publikowany w 1816). Pierwsza publiczna wystawa jednego obrazu – Pożegnanie Jana Karola Chodkiewicza z żoną Anną z Ostroga przed wyprawą chocimską Józefa Oleszkiewicza miała miejsce w Wilnie na przełomie 1809 i 1810 roku. Organizowana przez Saundersa pierwsza publiczna wystawa uniwersytecka w 1812 roku nie odbyła się z powodu wejścia do miasta armii francuskiej. Dopiero więc wspomniane duże wystawy z lat 1819-1822 wywołały potrzebę krytyczno-artystycznej refleksji. Nazwiska Ignacego Kochanowskiego w Warszawie i Michała Czarnowskiego w Wilnie otwierają historię polskiej krytyki artystycznej. Także w innych środowiskach na terenie dawnej Rzeczypospolitej geneza krytyki wiąże się z pierwszymi wystawami sztuki, organizowanymi przez Towarzystwa Sztuk Pięknych / Kunstvereiny w Gdańsku (1836) i Poznaniu (1837) oraz wystawę we Lwowie (1837). Założenie polskich Towarzystw Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1854) i we Lwowie (1866-1867) oraz Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1860), a także szybki rozwój prasy, zwłaszcza w Warszawie i we Lwowie, spowodowały powstanie środowiska krytyków sztuki, w którym obok literatów (jak Józef Ignacy Kraszewski), osób o wykształceniu artystycznym (jak Stanisław Witkiewicz) pojawili się humaniści po studiach filozoficznych (jak Henryk Struve) i dziennikarze. Prezentowana publikacja zawiera studia, poświęcone różnorodnym problemom krytyki artystycznej, postawie krytyków – politycznej, społecznej, narodowej, zagadnieniom estetycznym i warsztatowym, analizom formalnym i stylistycznym dzieł sztuki, wreszcie interpretacjom twórczości artystów. Szczególny nacisk został położony na mało zbadany początek – pierwszą połowę XIX wieku, a także na środowisko lwowskie przełomu XIX i początku XX wieku. Układ tomu jest zasadniczo chronologiczny. Nie było jednak zamierzeniem redaktorów łączyć teksty w syntetyczne ujęcie dziejów krytyki sztuki w Polsce. Pierwotnym zamierzeniem była konferencja. Mogła ona stać się wkładem Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata w szerzej zakreślone obchody rocznicy. Autorami tekstów są jego członkowie i współpracownicy. Jednak pandemia pokrzyżowała plany i publikowany tom pozostanie głównym efektem działań.

Antyk w polskiej sztuce i kulturze artystycznej w XX i na początku XXI wieku Tom jest wynikiem konferencji Antyk w polskiej sztuce i kulturze artystycznej końca XVIII – początku XXI wieku: od Franciszka Smuglewicza do Igora Mitoraja, która została zorganizowana przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata w dniach 21–23 września 2022 roku w Pawilonie SARP w Warszawie. Teksty z konferencji z uwagi na ich liczbę i różnorodność tematyczną podzielono na dwa tomy: 1. Antyk w polskiej sztuce i kulturze artystycznej końca XVIII i w XIX wieku ukazał się jako X rocznik „Sztuki Europy Wschodniej”, 2. Antyk w polskiej sztuce i kulturze artystycznej XX i początku XXI wieku publikowany jest w niniejszym 17 roczniku „Pamiętnika Sztuk Pięknych”. Tom zawiera teksty poświęcone inspiracjom klasycznym w polskiej sztuce XX i początku XXI wieku. Jest to przegląd różnorodnych zagadnień z zakresu architektury, malarstwa i rzeźby. Składają się one na wyobrażenie przemian od naśladownictwa form antycznych na początku XX wieku do nowych idei artystycznych, które przekształcają je zgodnie z konwencjami epoki modernizmu. Od motywów antycznych w architekturze i dekoracji architektonicznej, przez konwencje stylu nowego klasycyzmu w malarstwie i rzeźbie w okresie międzywojennym, przechodzimy zatem do różnorodnych realizacji teatralnych, architektury teatru, filmu, malarstwa figuratywnego, kończąc na analizach postklasycyzującej twórczości rzeźbiarskiej z początku XXI wieku, w tym Igora Mitoraja – wybitnego rzeźbiarza, wykształconego w Krakowie, a tworzącego we Włoszech.

Rocznik Sztuka Europy Wschodniej, założony w 2013 roku przez Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata w Warszawie, jest międzynarodowym pismem naukowym, poświęconym sztuce i kulturze artystycznej Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej, zwłaszcza od XVIII wieku do współczesności. Publikowane są w nim materiały z konferencji i studia problemowe, dotyczące kluczowych zagadnień sztuki regionu i jego związków z innymi kręgami kulturowymi. Tom X rocznika pod tytułem Antyk w polskiej sztuce i kulturze artystycznej końca XVIII i w XIX wieku zawiera teksty poświęcone głównie architekturze i malarstwu od wczesnego klasycyzmu za czasów panowania ostatniego polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do historyzmu (w architekturze) i akademizmu (w malarstwie). W czasie rozbiorów Polski związki z Rzymem antycznym, chrześcijańskim i współczesnym stały się przeciwstawieniem prawosławnej czy protestanckiej kultury i ideologii zaborców. Dzięki tym związkom z cywilizacją Rzymu polska kultura i sztuka zachowały niezależność. Nie bez znaczenia był tu fakt potwierdzania przynależności do kultury Zachodu. Celem publikacji stało się więc ukazanie ważnych źródeł nowoczesnej polskiej tradycji kulturowej i artystycznej.

World Art Studies, 21 (2021) Il volume: “Contatti artistici polacco-italiani 1871-1939” - è una raccolta di studi presentati al convegno organizzato nel 2021 dall’Istituto Polacco di Studi d’Arte del Mondo con la collaborazione dell’Accademia Polacca delle Scienze a Roma e dell’Istituto Polacco di Roma. I contatti artistici polacco-italiani, legati alla presenza della Chiesa, iniziarono dopo il Battesimo della Polonia nel 966. S’intensificarono durante il Rinascimento e il Barocco. Mentre la storia della colonia artistica polacca a Roma risale al XVIII secolo. Dal 1816 in poi molti pittori e scultori romantici vennero nella Città Eterna e crearono un nuovo ambiente artistico polacco. Quando Roma divenne la capitale d’Italia, iniziò una nuova era per la colonia artistica polacca. Dal 1871, i giovani artisti, che studiarono nelle accademie di San Pietroburgo e Monaco o frequentarono le scuole d’arte di Cracovia, Varsavia e Vilna, cominciarono a venire in Italia per conoscere l’antichità e per studiare en plein air, spesso stabilendosi definitivamentea Roma. Il rappresentante più noto della comunità polacca alla fine del XIX secolo fu Henryk Siemiradzki. La sua pittura, tenendo conto della pubblicazione del catalogo completo delle opere (2021), è analizzata in una sezione separata del presente volume. È stata anche l’oggetto della 1° conferenza intitolata: “Henryk Siemiradzki e l’ambiente artistico internazionale a Roma” tenutasi presso la sede di Accademia Polacca delle Scienze a Roma nel 2019. La 2a conferenza: “Contatti artistici polacco-italiani 1871-1939”, di cui il presente volume raccoglie il contenuto, è stata dedicata sia a pittori, scultori, architetti, sia alle persone appassionate delle arti: mecenati, organizzatori di musei, e infine a vari progetti e attività artistiche al confine tra arti visive, letteratura, teatro e cinema. I primi saggi sono dedicati all’attività degli artisti visivi polacchi a Roma e in Italia alla fine del XIX e all’inizio del XX secolo, ma abbracciano anche la questione del mecenatismo e del collezionismo. Questa non è solo una rassegna cronologica del lavoro di pittori e scultori, che disegna l’evoluzione dal Romanticismo en plein air, dal Nazarenismo idealista, all’accademismo e il realismo, fino al simbolismo, ma è anche una panoramica di questioni che riguardano varie forme di vita artistica. I saggi che seguono illustrano nuovi aspetti delle relazioni polacco-italiane, tra cui le ispirazioni italiane nell’architettura polacca, la ricezione dell’arte polacca sulle pagine della stampa italiana, ma anche il lavoro degli artisti ebrei appartenenti alla colonia polacca. Il periodo tra le due guerre espande il contenutodel volume includendovi le tendenze d’avanguardia - il futurismo italiano e la pittura metafisica e la loro ricezione in Polonia, così come il formizm polacco e il costruttivismo. Oltre alla pittura, alle arti grafiche, all’architettura e alla scenografia, sono analizzati anche la letteratura, il teatro, la danza e il cinema. Il presente volume rappresenta un ampio spaccato delle relazioni polacco-italiane, finendo con le questioni legate agli anni ‘30, che si ferma alle questioni vive negli anni ’30 ,relative alla percezione delle ideologie politiche italiane nella cultura e architettura polacca. L’idea sia della conferenza sia del volume era di identificare le relazioni chiave polacco-italiane che aprono il campo ad altri studi e continueranno con una ricerca dedicata al periodo dalla seconda guerra mondiale al 1968, e in seguito ai giorni nostri.